Παρασκευή 25 Μαρτίου 2011

Η οικολογία στις αρχές του 21ου αιώνα - 4

 
(Συνέντευξη με τον Εδουάρδο Τζαρέλλι, καθηγητή Ιστορίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολώνιας, επιστημονικό σύμβουλο σύνταξης του εκδοτικού οίκου «Αριάννα»)

4. Ο οικολογισμός και ο «αμερικανισμός»;

Υπάρχει μια λαϊκή αμερικανική παράδοση - που εκπροσωπείται από προσωπικότητες σχεδόν άγνωστες στην Ευρώπη όπως ο Χένρυ Τζόρτζ και ο Μπρουκ Ανταμς - η οποία κρατά μια κριτική στάση απέναντι στον σοσιαλισμό και στον φιλελευθερισμό και αντιτίθεται στον προοδευτισμό, στον ρασιοναλισμό και στον αμερικανικό γιγαντισμό, στο όνομα των «λαϊκών» αρετών. Ο Κρίστοφερ Λαντς  συλλέγει αυτή την παράδοση μέσω της καυστικής ανάγνωσης της παρακμής των ηθών «λίμπεραλ» και της αντιπαράθεσης της «κακής νεωτερικότητας» του φιλελευθερισμού με την «καλή νεωτερικότητα» της αυτοδιάθεσης των λαών στο πλαίσιο μιας παραγωγής μικρής κλίμακας και μίας μορφής άμεσης δημοκρατίας σε κλίμακα τοπικότητας, βάσει της μετριοπάθειας, της αλληλεγγύης, της ανεξαρτησίας σκέψης και της αξίας της εργασίας. 

Από οικολογικής σκοπιάς, ο αμερικανική παράδοση αναδεικνύει μια ανεπιφύλαχτη προσκόλληση στην προστασία της γης σαν βασικό στοιχείο της διασφάλισης των ατομικών ελευθεριών και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Από τις «πολιτικές αρετές» του Τόμας Τζέφερσον έως τον «μυστικισμό» των Ραλφ Ουάλντο Εμερσον και Χένρυ Θόρο και από τον πρωτοπόρο νατουραλισμό του Τζον Μούιρ έως στον προστατευτισμό του Αλντο Λέοπολντ, διαφαίνεται ένα σημαντικό κομμάτι μιας πολιτισμικής διάστασης στην οποία βασίζονται οι «τοπικές αρετές» του Βέντελ Μπέρρυ, η βιο-περιφερειακότητα των Πέτερ Μπεργκ και Κιρκπάτρικ Σέιλ και η επιστροφή στην άγρια φύση του Γκάρυ Σνάιντερ. Η ακατανίκητη έλξη από την φύση, που χαρακτηρίζει την αμερικανική διανόηση, εν είδη ουσιαστικού σημείου αναφοράς της πολιτισμικής δημιουργίας, τροφοδοτείται σίγουρα από το απέραντο και την μαγεία των τοπίων όπως και από την σοφία της ιθαγενούς κουλτούρας. Δεδομένου δε ότι ο ηδονιστικός καταναλωτισμός της αμερικανικής κοινωνίας αποδείχθηκε ο σημαντικότερος παράγοντας καταστροφής των οικολογικών ισορροπιών, το έργο των σύγχρονων αμερικανών οικολογιστών έγινε ακόμα πιο επίπονο, περισσότερο κριτικό αλλά και πιο αμφιλεγόμενο από εκείνο των προκατόχων τους.

Ο Αλντο Λέοπολντ - ιδρυτής της «Εταιρείας Αγριας Φύσης», ο οποίος έχασε την ζωή του στο πλαίσιο της προσπάθειας κατάσβεσης χορτολιβαδικής πυρκαγιάς που απειλούσε την φάρμα του - αναπαράγει απλές, πρωταρχικές, εικόνες εμπειρίας από τον φυσικό κόσμο. Η οπτική του προσφέρει μία συγκινητική αφήγηση των μεταλλαγών της φύσης στο πέρασμα των εποχών, αναλογία της κυκλικότητας που την σημαδεύει με την ελικοειδή διαδρομή της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αφήγηση εστιάζεται στις σχέσεις ανθρώπου και φύσης για να σκιαγραφήσει μια αυθεντική βιοκεντρική προοπτική, σαν πεδίο όσμωσης οικολογικής συνείδησης, ηθικής και αισθητικής και βάση ανάπτυξης της οπτικής της οικολογίας του βάθους. Ο Λέοπολντ θέτει σε πρώτο πλάνο την αποτυχία του περιβαλλοντικού προστατευτισμού για να συμπεράνει ότι μόνο η θεώρηση της «γής σαν οργανισμό» και σαν «κοινό σπίτι» όλων επιτρέπει να την χρησιμοποιήσουμε με τον πρέποντα σεβασμό. Η υποβάθμιση της φύσης αντιστοιχεί στην συρρίκνωση της πολυπλοκότητας που την χαρακτηρίζει, της διαφορετικότητας που την συνθέτει και της ομεοστατικής της σταθερότητας, με λίγα λόγια εκείνης της ισορροπίας που τροφοδοτεί την ζωτική και την συμβολική της πληρότητα.

Βασικός κληρονόμος αυτής της οπτικής είναι ο Βέντελ Μπέρρυ, συγγραφέας, ποιητής, καθηγητής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκυ και, κυρίως, αγρότης. Η προσέγγιση του Μπέρρυ στο φαινόμενο της συστηματικής περιβαλλοντικής και πολιτισμικής υποβάθμισης της βιομηχανικής κοινωνίας οριοθετείται στην αρχή της δεκαετίας του ’60. Αντίθετα από πολλούς διανοούμενους της εποχής - δεμένους με την γενιά «Μπιτ» όπως ο Γκάρυ Σνάιντερ - ο Μπέρρυ  δεν περιπλανάται στην χώρα. Η διαμαρτυρία του στον καταναλωτισμό δεν ακολουθεί μια αγνωστική αποκοπή από τις ρίζες. Αντίθετα, εγκαλεί στην ανάδειξη των πηγών της δυτικής κουλτούρας, περιθωριοποιημένων από την προοδευτική εκβιομηχάνιση. Ο Μπέρρυ ανατρέχει στα μεγάλα έργα της ευρωπαικής κουλτούρας, από την Οδύσσεια στην Θεία Κωμωδία και στον «Χαμένο Παράδεισο» του Μίλτον, για να αποκαλύψει κομμάτια προαίσθησης της τραγικής κατάντιας της δύσης. Το συγγραφικό του έργο δεν έχει αισθητικές η εσωστρεφείς διαστάσεις, αλλά απευθύνεται σε μία νεωτερική διάσταση κατακερματισμένη από την έλλειψη ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας. Δεν ωθεί σε νοσταλγία αλλά προσφέρει σε πολιτικούς, οικονομολόγους και ανθρώπους του δρόμου, εργαλεία τεχνικής και ιστορικής νοημοσύνης, συμπύκνωμα των αρετών της κοινωνικής συμβίωσης. «Με τα πόδια στην γη» είναι ο τίτλος μιας από τις συλλογές της συγγραφικής του δραστηριότητας. Η θεματολογία της πλανάται από την εσφαλμένη υπεροχή της βιομηχανικής οικονομίας στην παταγώδη αποτυχία της ανώτατης εκπαίδευσης και στην σχέση μας με τα εργαλεία της τεχνολογικής «ανάπτυξης» και την άγρια φύση.

Η δυνατότητα συνεπούς έκφρασης της ατομικής και κοινωνικής συνείδησης στην καθημερινότητα προβληματίζει τον καθένα. Όταν μία κοινωνία την εμποδίζει αποκόπτει από την παράδοση και ωθεί, κατά συνέπεια, στην ατομική ανωνυμία και στην πολιτισμική υποβάθμιση άσχετα από τον υλικό πλούτο που παρέχει. Αντίθετος στο ρεύμα, ο Μπέρρυ επικαλείται μια διάσταση ηθικού ριζοβολήματος του οποίου η οικονομία δεν πρέπει παρά να αποτελεί εργαλείο. Ερμηνεύοντας την εξέλιξη του αμερικανικού μοντέλου οικονομίας, θέτει το ρητορικό ερώτημα του πως θα ήταν σήμερα η κοινωνία αν αμέσως μετά τον πόλεμο είχε δοθεί το σωστό βάρος στις αγροτικές κοινότητες αντί στην γεωμετρική αύξηση του εθνικού ακαθάριστου προιόντος και εάν είχε επενδυθεί σε ποιότητα ζωής με τον ίδιο ζήλο που δημιουργήθηκε η πιο μεγάλη πολεμική βιομηχανία του κόσμου. Ερώτημα δραματικά επίκαιρο ακόμη και σήμερα.

Η τοπικιστική διάσταση της σκέψης του Μπέρρυ οικειοποιήθηκε ταχύτατα από το αμερικανικό βιο-περιφερειακό κίνημα. Με λίγα λόγια οικειοποιήθηκε από την οπτική της αυτοδιάθεσης στα βιοτικά όρια ενός συγκεκριμένου χώρου. Ενός χώρου που κατοικείται, που καθορίζεται από τις μορφές ύπαρξης που εμπεριέχει παρά από τα επινοήματα της ορθολογικότητας. Ενός χώρου που διαχειρίζεται από την φύση. Η βιο-περιφερειακότητα γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω μιας συστηματικής καλλιέργειας ενσυναίσθησης με την ταυτότητα των τόπων και των τοπικών πολιτισμικών διαστάσεων, μέσω μιας πολιτικής «ηθικής» προς την τοπικότητες τις οποίες ζούμε, συνοδεία βιώσιμων οικονομικών και κοινωνικών πρακτικών ριζωμένων στους ιδιαίτερους χαρακτήρες του χώρου και των παραδόσεων του. Ο πλουραλισμός των τοπικών ταυτοτήτων συνιστά το κατεξοχήν εργαλείο κατά του συγκεντρωτισμού, της υπερσυγκέντρωσης εξουσιών και, κατά συνέπεια, κατά της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού. Η συμπληρωματικότητα, η αμοιβαιότητα, η αλληλεξάρτηση και η ανάπτυξη ενός πυκνού δικτύου διακοινοτικών σχέσεων και δεσμών μπορούν να ορίσουν άνετα την προσέγγιση ενός «οικολογικού φεντεραλισμού». Σε κάθε περίπτωση, το ουσιαστικό πρόβλημα παραμένει η ανάγκη μιας πλουραλιστικής αναθεώρησης της ιδέας του κόσμου, μακριά από τον μονισμό της παγκοσμιοποίησης και τον δυτικό εθνοκεντρισμό, σύμφωνα με τους οποίους κάθε «διαφορετικό» μεταβάλλεται σε βαρβαρότητα και σε παρακμασμένη περιφέρεια προς βαρύ, ακούσιο, «εκμοντερνισμό».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.