Μανιφέστο για μια ανθρώπινη οικονομία

 

των Νικόλας Γκεοργκέσκου-Ρόγκεν, Κέννεθ Μπόουλντιγκ, Χέρμαν Ντέιλυ, Νίαχ, Νέα Υόρκη, 1973

Σε αυτή την στιγμή της εξελικτικής του ιστορίας, ο πλανήτης Γη πλησιάζει σε μια κρίση από την υπέρβαση της οποίας εξαρτάται η ίδια η επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Μια κρίση εμβέλειας που γίνεται καλύτερα κατανοητή εστιάζοντας την συνεχή πληθυσμιακή αύξηση, την ανεξέλεγκτη βιομηχανική ανάπτυξη και την διαρκή περιβαλλοντική υποβάθμιση, με αναπόφευκτα επακόλουθα τον κίνδυνο λιμών, πολέμων και της βιολογικής κατάρρευσης.

Η εξελικτική τάση του πλανήτη δεν εξαρτάται μόνο από τους «αδυσώπητους» νόμους της φύσης αλλά και από την αυθαίρετη δράση του ανθρώπινου είδους στην ίδια την φύση. Το ανθρώπινο είδος διαμόρφωσε και διαμορφώνει την τύχη του μέσω εκούσιων αποφάσεων των οποίων είναι ο αποκλειστικός υπεύθυνος. Σε αυτή όμως την ιστορική καμπή οφείλει να εκκινήσει την επεξεργασία μιας νέας οπτικής του κόσμου.

Σαν οικονομολόγοι έχουμε το καθήκον της περιγραφής και της ανάλυσης των οικονομικών διαδικασιών έτσι όπως παρουσιάζονται στην πραγματικότητα. Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων οι οικονομολόγοι δραστηριοποιήθηκαν και δραστηριοποιούνται όχι μόνο στα πεδία της ποσοτικοποίησης, της ανάλυσης και της θεωρητικοποίησης της οικονομικής πραγματικότητας, αλλά και σε εκείνο της ενεργού συμμετοχής στην λήψη των πολιτικών αποφάσεων. Οι εξουσίες και κατά συνέπεια οι ευθύνες των οικονομολόγων  έχουν μεγεθυνθεί σημαντικότατα.

Η παραγωγή εμπορευμάτων θεωρούνταν στο παρελθόν γεγονός θετικό. Μόλις τελευταία έγιναν εμφανή τα κόστη τα οποία συνεπάγεται. Η παραγωγική διαδικασία συνεπάγεται αφαίρεση πρώτων υλών και ενέργειας από τα πεπερασμένα φυσικά τους αποθέματα. Τα απόβλητα των παραγωγικών διαδικασιών πλημυρίζουν το οικοσύστημα μας του οποίου η ικανότητα αποδοχής και απορρόφησης είναι και αυτή καθορισμένη και περιορισμένη. Η ανάπτυξη αποτέλεσε για τους οικονομολόγους, έως σήμερα, το μέτρο της εθνικής και κοινωνικής ευημερίας. Μόλις τώρα όμως άρχισε να διαφαίνεται ότι η αύξηση του εκβιομηχανισμού σε περιοχές ήδη κορεσμένες μπορεί να συνεχίσει για λίγο : η διαρκής αύξηση της παραγωγής υποθηκεύει την δυνατότητα παραγωγής στο μέλλον καθόσον λαμβάνει χώρα εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, ευαίσθητου και διαρκώς σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Η διαπίστωση του πεπερασμένου του οικοσυστήματος μας και του διαρκώς αυξανόμενου κόστους της ενεργειακής κατανάλωσης επιβάλλει μια άλλη ηθική διάσταση των αποφάσεων στο πεδίο των οικονομικών διαδικασιών και του προγραμματισμού της παραγωγής. Τι οφείλουμε να κάνουμε; Ποιο είναι το πραγματικό κόστος της παραγωγής εμπορευμάτων σε προοπτική χρόνου και ποιον θα επιβαρύνει; Ποιο είναι το πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου σαν έμβιου είδους που πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει;

Οφείλουμε να επινοήσουμε μια νέα οικονομία με στόχο την διαχείριση των πόρων και τον ορθολογικό έλεγχο της ανάπτυξης και των τεχνολογικών εφαρμογών, σε θέση να ικανοποιήσει τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου και όχι την αύξηση του κέρδους, την εθνική υπεροχή ή και τις ωμότητες του πολέμου. Οφείλουμε να επεξεργαστούμε μια οικονομία της επιβίωσης ή, καλύτερα, της ελπίδας και την θεωρητική οπτική μιας ολικής οικονομίας, θεμελιωμένης στην δικαιοσύνη, που να επιτρέπει την ισότιμη κατανομή του πλούτου της Γης στους τωρινούς και στους μελλοντικούς κατοίκους της. Είναι πλέον εμφανές ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να θεωρούμε τις εθνικές οικονομίες σαν ανεξάρτητες, απομονωμένες από το ολικό, παγκόσμιο, σύστημα.

Πέραν της περιγραφής και της καταγραφής των πολύπλοκων αλληλεξαρτήσεων μεταξύ οικονομικών μεγεθών, σαν  οικονομολόγοι οφείλουμε να καταδείξουμε νέες προτεραιότητες οι οποίες να υπερβαίνουν τα στενά συμφέροντα των εθνικών επικυριαρχιών και να εξυπηρετούν εκείνα της παγκόσμιας κοινότητας. Οφείλουμε να αντικαταστήσουμε το ιδεώδες της ανάπτυξης, το οποίο χρησίμευσε σαν αντικατάστατο της δίκαιας κατανομής της ευημερίας, με μια οπτική καταλυτικά ουμανιστική, μια οπτική η οποία να εξαρτά την παραγωγή και την κατανάλωση από τον στόχο της επιβίωσης και της δικαιοσύνης.

Στην σημερινή συγκυρία μια μειοψηφία του πληθυσμού της Γης εκμεταλλεύεται το συντριπτικό ποσοστό των φυσικών πόρων και της παγκόσμιας παραγωγής. Οι βιομηχανικές οικονομίες οφείλουν να συνδράμουν τις αναπτυσσόμενες έτσι ώστε να διασφαλιστούν οι ισορροπίες μακριά από ιδεολογικούς και ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς και κάθε πρόθεση εκμετάλλευσης των λαών που υποτίθεται ότι πρέπει να βοηθήσουν. Για μια δίκαια κατανομή της ευημερίας σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εκβιομηχανισμένες χώρες οφείλουν να εγκαταλείψουν την ανεξέλεγκτη χρήση των φυσικών πόρων, η οποία θεωρείται ακόμη και σήμερα σαν αναφαίρετο δικαίωμα και εμείς, οι οικονομολόγοι, έχουμε την ευθύνη του επαναπροσδιορισμού των αξιών από αυτή την οπτική γωνία. Η ιστορία και οι γεωγραφικές διαφορές δεν μπορούν πια να επικαλούνται σαν δικαιολογία ή και αιτιολογία για την αδικία.

Οι οικονομολόγοι έχουν μπροστά τους ένα καθήκον νέο αλλά και αρκετά δύσκολο. Πολλοί αποθαρρύνονται μπροστά στην τάση της πληθυσμιακής αύξησης, στην δραματική μείωση των φυσικών πόρων ή και στην δραματική αύξηση και διάχυση των κοινωνικών εντάσεων. Εμείς οι άλλοι οφείλουμε να το αποφύγουμε και να θέσουμε σαν ηθικό καθήκον την επεξεργασία μιας νέας οπτικής του κόσμου, την χάραξη μιας οδού προς την επιβίωση αν και το χώρος που πρέπει να διασχίσουμε είναι γεμάτος εμπόδια και παγίδες. Το ανθρώπινο είδος κατέχει σήμερα τεχνολογικούς και οικονομικούς πόρους σε θέση να του εξασφαλίσουν την βιωσιμότητα στο μέλλον αλλά και να εξασφαλίσει για το ίδιο και όλους τους απογόνους του ένα κόσμο αξιοπρεπούς διαβίωσης, ευημερίας και ελπίδας.

Καλούμε τους συναδέλφους μας οικονομολόγους να συνεργαστούν έτσι ώστε η ανάπτυξη να αντιστοιχεί με τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου. Ίσως μας χωρίζουν οι λεπτομέρειες της μεθόδου που πρέπει να ακολουθηθεί ή και των πολιτικών που θα υιοθετηθούν αλλά θα πρέπει να παραμείνουμε ομόφωνα ενωμένοι στο πλαίσιο του στόχου μας, εκείνου της επιβίωσης και της δικαιοσύνης.