Για να μην πεθάνουμε κευνσιανοί…

του Τζιανλούκα Φερράρα*

Μίλησε πρώτος για «αποανάπτυξη» ο ρουμάνος οικονομολόγος Γκεοργκέσκου Ρόγκεν. Ο Αλεξ Λάνγκερ υιοθέτησε τον όρο «Οικολογική Μεταστροφή» ενώ άλλοι έθεσαν στην βάση της οικολογικής οπτικής την έννοια του «μέτρου», στον αντίποδα της υλιστικής μέθης της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Αρκετοί, όπως ο Μαουρίτσιο Παλλάντε, υποστηρίζουν ότι πρέπει να αμφισβητηθεί τώρα και ριζικά η έννοια της ανάπτυξης. Σε κάθε περίπτωση, όλοι συγκλίνουν στο ότι κάθε μοντέλο οικονομίας πρέπει να υιοθετείται με κριτήριο το οικολογικό αποτύπωμα διαφορετικά, εάν δεν είναι αναχρονιστικό, είναι τουλάχιστον επικίνδυνο.

Για την υπέρβαση της κρίσης μας προσφέρουν δύο «θεραπείες»: την νεοφιλελεύθερη και την κευνσιανή, που και οι δύο στοχεύουν στην ανάπτυξη και μόνο στην ανάπτυξη. Η πρώτη θεραπεία προσφέρεται από την ΕΕ και συνίσταται στην μείωση του χρέους μέσω της περικοπής των κοινωνικών δαπανών. Αν όμως μειωθεί το χρέος με αυτό τον τρόπο πως γίνεται να υποστηριχθεί μια ζήτηση ικανή να ανταποκριθεί σε μία ήδη υπερβολική προσφορά; Μάλλον πρόκειται για θεραπεία που προτείνεται συνειδητά από σχιζοφρενείς γιατρούς. Πως αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί η δήλωση της προέδρου του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρ, ότι πρέπει να επιταχύνουμε και να φρενάρουμε ταυτόχρονα; Και το μέλλον μας; Το μέλλον των παιδιών μας; Μπορεί να παραμένει στα χέρια μιας σχιζοφρενούς οικονομικής πολιτικής;

Η εναλλακτική λύση που προβάλλεται από πολλούς συνίσταται στον κευνσιανισμό. Δεδομένης όμως της σοβαρής περιβαλλοντικής κρίσης την οποίοι αγνοούν οι οικονομολόγοι - όπως φαίνεται και άσχετα σχολής - η διαφορά μεταξύ της νεοφιλελεύθερης οπτικής και της κευσιανής προσέγγισης είναι αντίστοιχη εκείνης μεταξύ ενός θανάτου με πόνους και ενός δίχως πόνους. Σημαντική μεν διαφορά αλλά με κοινή κατάληξη τον θάνατο.

Είναι αυτονόητο ότι μια κρατική παρέμβαση στην οικονομία είναι απαραίτητη για την πυροδότηση του πολλαπλασιαστικού φαινόμενου που αυξάνει την ζήτηση και, κατά συνέπεια, προάγει την περίφημη ανάπτυξη. Αλλά ποιό τύπο ανάπτυξης; Έχουμε ακόμη ανάγκη ανάπτυξης; "Είναι καλό να πληρώνουμε εργάτες για να ανοίγουμε τρύπες και να τις γεμίζουμε στην συνέχεια", έγραφε ο Κέυνς. "Αυξάνεται έτσι η ζήτηση και καταπολεμάται η ύφεση". Μεταξύ των σύγχρονων οπαδών του είναι και ο οικονομολόγος - βραβείο Νόμπελ Πώλ Κρούγκμαν ο οποίος υπενθύμιζε στο τελευταίο του βιβλίο μια κωμική του δήλωση του 2011 σύμφωνα με την οποία θα είχαμε ανάγκη μιας στημένης επιδρομής εξωγήινων για να δικαιολογήσουμε μια γερή δαπάνη στον τομέα της άμυνας. Το ίδιο δεν έγινε την περίοδο του ψυχρού πολέμου και το ίδιο δεν γίνεται σήμερα με τις υπέρογκες επενδύσεις σε εξοπλισμούς; Οι εξωγήινοι του χθες δεν ήταν οι κομμουνιστές και οι εξωγήινοι του σήμερα δεν είναι οι μουσουλμάνοι; Θεμελιώδους σημασίας είναι να συμφωνήσουμε τι τύπο κοινωνίας θέλουμε γιατί μια κρατική παρέμβαση με "ευεργετικά" πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα μπορούμε να την έχουμε καταστρέφοντας μία ολόκληρη χωρική ενότητα για να σκάψουμε ένα τούνελ για ένα βαγόνι υψηλής ταχύτητας που μεταφέρει ένα μόνο προβολόνε. Θετική για την οικονομία δεν ήταν και η καταστροφή μιας ολόκληρης χώρας, όπως το Ιράκ, δεδομένου ότι η ανοικοδόμηση της αποτελεί παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης;

Πολύ φοβάμαι ότι η διάχυτη κευνσιανή προσέγγιση, ανίκανη να αξιολογήσει την συστηματική περιβαλλοντική έκπτωση, είναι σε θέση να επιμηκύνει μόνο την αγωνία. Αποτελεί προσέγγιση βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα από οικολογικής σκοπιάς, η οποία υιοθετείται εύκολα από τις πολιτικές κάστες καθόσον σε πλήρη αρμονία με το βραχυπρόθεσμο των θητειών τους, η οποία ταιριάζει απόλυτα στις πολιτικές των πολυεθνικών που μπορούν να συνεχίζουν να εξωτερικεύουν τα κόστη τους και η οποία ικανοποιεί απόλυτα τον οικονομικίστικο ιδεολογισμό της συνεχούς αύξησης του ΑΕΠ αν και όλο αυτό ισοδυναμεί με το άνοιγμα και το κλείσιμο της ίδια τρύπας. Αν ο Κέυνς θα μπορούσε να δικαιολογηθεί καθόσον έγραφε πριν από 80 χρόνια, δεν μπορούν παρά να χαρακτηριστούν γραφικοί όσοι επιμένουν σήμερα μολονότι διαθέτουν όλα τα στοιχεία για να καταλάβουν ότι είναι επικίνδυνη μια απεριόριστη ανάπτυξη σε ένα κόσμο πεπερασμένων πόρων. Δεν θα ήταν πρώτιστο έργο η διευκρίνιση των αιτίων του οικολογικού ζητήματος και η κοινή ομολογία ότι η υπερπαραγωγή και η υπερκατανάλωση στον δυτικό κόσμο καθιστά την ανάπτυξη μια ουσιαστική χίμαιρα; Δεν θα ήταν ευχής έργο η συγκρότηση ενός νέου παραδείγματος προαγωγής της ποιότητας αντί της ποσότητας και του περιβάλλοντος και του ανθρώπου αντί της οικονομίας, του οικονομισμού και της αγοράς;

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα il manifesto