Δημοκρατία και αποανάπτυξη

του Πάολο Κατσιάρι*

Η σκιαγράφηση του μοντέλου δημοκρατίας που απαιτεί η αποαναπτυξιακή οπτική οδηγεί στον καθορισμό των εργαλείων τα καθιστούν δυνατή τη μετάβαση στην οικονομία των συλλογικών αγαθών στο πλαίσιο μιας κοινωνίας υπεύθυνων πολιτών.

Η αποανάπτυξη μπορεί να εννοηθεί σαν ακούσια, σαν ανάγκη που επιβάλλεται «από τα πάνω», πρωταρχικά στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα η, αντίθετα, σαν διάχυτη, μαζική και προοδευτική, συνειδητοποίηση της ανάγκης αυτονόμησης από τους καταστροφικούς μηχανισμούς της ιδεολογίας της «συνεχούς ανάπτυξης» παραγωγής και κατανάλωσης. Σαν «αποανάπτυξη» δεν εννοείται η μετάβαση από μία τεχνοκρατική δικτατορία, διακυβέρνησης με την επιτροπία των οικονομολόγων και των τραπεζιτών, σε ένα καθεστώς μέτρου μέσω των περικοπών των δημόσιων δαπανών και της ιδιωτικοποίησης των κρατικών περιουσιακών στοιχείων αλλά η συγκρότηση και ο πειραματισμός μιας διαδικασίας απελευθέρωσης από κάθε μορφή εξάρτησης από τις λογικές της νεοκλασικής οικονομίας και του οικονομισμού. Η αποαναπτυξιακή οπτική δεν θέτει θέμα αντικατάστασης της μιας ακαδημαικής θεωρίας από κάποια άλλη - των «σικάγο-μποις» από τους νέο-κευσιανούς - ούτε της μιας βιομηχανικής συντεχνίας από μια άλλη – των πετρελαιάδων από τους επιχειρηματίες της πράσινης οικονομίας – αλλά της επιτακτικής αποξήλωσης κάθε συστήματος εξουσίας της οικονομίας στην φύση και στην κοινωνία. Πρόκειται για μια οπτική ριζικού απογαλακτισμού από την ιδεολογία της εξουσίας, της επικυριαρχίας και της εκμετάλλευσης του ανθρώπινου είδους και της φύσης στο πεδίο του βιο-ουμανισμού, μία οπτική ριζοσπαστικής «στάσης της μη κυριαρχίας» όπως θα έγραφε και ο γάλλος φιλόσοφος Μιγκέλ Αμπενσούρ.

Η κρίση του αναπτυξιακού μοντέλου – μόνιμη και ενδημική – λειτουργεί στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας κατάστασης διαρκούς έκτακτης ανάγκης που χρησιμοποιείται, με την μορφή του φαντάσματος της ολικής κατάρρευσης, για την αναγκαστική αποδοχή της επικυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η κρίση έχει μεταλλαχθεί σε εργαλείο ενός πραγματικού εκβιασμού για την άνευ όρων κοινωνική αποδοχή ολοένα χαμηλότερων βιοτικών επιπέδων.

Σε αυτό το πλαίσιο η αποαναπτυξιακή οπτική κινδυνεύει να υποστεί μια επικίνδυνη σημειολογική ήττα: από ριζοσπαστική πρόκληση, οικολογικής εξόδου από την καταστροφική οικονομία της ανάπτυξης κινδυνεύει να μεταφραστεί σε πρόσκληση παθητικής προσαρμογής σε μια κατάσταση προοδευτικής εξαθλίωσης. Με λίγα λόγια σε «αποανάπτυξη» των στυλ και τρόπων ζωής – «ζήσε με λιγότερα» - σαν προσπάθεια ατομικού μετριασμού - «ο καθένας όπως μπορεί» - των επιπτώσεων της κρίσης στις κοινωνικές ομάδες. Αντίθετα, η αποανάπτυξιακή οπτική θεμελιώνεται για να ωθήσει στην αντίσταση σε κάθε μορφή παθητικότητας και άκριτης αποδοχής των όρων που επιβάλλουν οι μηχανισμοί και οι λογικές της αγοράς και της λιτότητας με όρους ουσιαστικής οικολογικής μεταστροφής της κοινωνίας.

Ποιο είναι, κατά συνέπεια, το μοντέλο διακυβέρνησης που απαιτεί η αποαναπτυξιακή οπτική της «στάσης της μη κυριαρχίας»;

Η οπτική της αποανάπτυξης συνιστά προσπάθεια αναδιατύπωσης της ιδέας της δημοκρατίας, βάσει μη ιεραρχικών αρχών, στο πεδίο της συμμετοχικότητας, του αποκεντρωτισμού και της οικολογικής και διαγενεακής υπευθυνότητας. Συνιστά προσπάθεια αναδιατύπωσης της ιδέας της δημοκρατίας μέσω του μετασχηματισμού των συστημάτων οργάνωσης αρμοδιοτήτων και εξουσιών και των μοντέλων διακυβέρνησης, στο πλαίσιο μιας βαθιάς κοινωνικής και οικολογικής συνειδητοποίησης, σε θέση να δημιουργήσει ενσυναίσθηση με τις προβληματικές της κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης μεταξύ ατόμων και κοινοτήτων, κοινοτήτων και διαφορετικών γενεών.

- Στην επικυριαρχία της λογικής του οικονομισμού, του ολοκληρωτισμού της αγοράς και του νέο-συντεχνιακού lex mercatoria, προτάσσει την δημιουργία ενεργών πολιτών, την αυτοδιάθεση, την πολιτική αυτονομία και την συνευθύνη.

- Στο πυραμιδικό, συγκεντρωτικό και ιεραρχικό μοντέλο εξουσίας προτάσσει ένα μοντέλο οριζόντιας διάχυσης της εξουσίας, συμμετοχικό, περιεκτικό όσο και υπεύθυνο.

- Στο μοντέλο της μετα-δημοκρατίας – πραγματικής «αγοράς της πολιτικής» - προτάσσει μια ουσιαστική, προοδευτική και χωρική δημοκρατία.

Η προσπάθεια μετάβασης σε μία κοινωνία της αποανάπτυξης αποτελεί την σύγχρονη πρόκληση και την μοναδική ευκαιρία για μια ουσιαστική αναδιατύπωση της ιδέας της δημοκρατίας. Από την μία πλευρά υποχρεώνει στην κριτική αναθεώρηση κάθε μορφής πολιτικής εξάρτησης από τα αναπτυξιακά μοντέλα κυβερνήσεων και θεσμών που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται με στόχο την εκλογική συναίνεση στη βάση της απατηλής υπόσχεσης μιας συνεχούς και απεριόριστης αύξησης της δυνατότητας κατανάλωσης. Από την άλλη η προοπτική του αποαναναπτυξιακού παραδείγματος είναι σε θέση να συμβάλλει στην κριτική διαφώτιση της προβληματικής της εξουσίας και των μοντέλων διακυβέρνησης, διευρύνοντας καταλυτικά το νόημα και τις μορφές της δημοκρατικής συμμετοχικότητας.

Συμμετοχική Δημοκρατία και αποανάπτυξιακή οπτική, με λίγα λόγια, αποτελούν έννοιες και μεθόδους δράσης γνήσια συμπληρωματικές.

*από την ομάδα οικολογικού προβληματισμού «Πράσινοι Γρύλλοι»