Το τέλος της ενέργειας

του Γκουίντο νταλλα Κάζα 

«Το μοναδικό, νόμιμο, εισόδημα ενέργειας του πλανήτη μας αποτελεί η ηλιακή ακτινοβολία», έγραφε ο Κόνραντ Λόρεντς. «Ο οποιοσδήποτε τύπος οικονομικής ανάπτυξης που βασίζεται στην κατανάλωση περισσότερης ενέργειας από αυτή που παρέχει ο ήλιος σπρώχνει την παγκόσμια οικονομία σε ένα μονόδρομο χρέους που, στο τέλος, θα μας αφήσει βορά ενός αδίστακτου δανειστή…». Ο αδίστακτος δανειστής μας επισκέπτεται καθημερινά για να πάρει μαζί του, για πάντα, έμβια και είδη, οικοσυστήματα και χώρο, δάση και έλη, με λίγα λόγια την ίδια την ζωή σε όλη της την ποικιλότητα και την πολυπλοκότητα.

Όλη η ενέργεια, στην οποία είμαστε κυριολεκτικά βυθισμένοι, προέρχεται από τον ήλιο. Μας επισκέπτεται για να επιστρέψει στο διάστημα σε χαμηλότερη θερμοκρασία. Όλη η ενέργεια υπακούει σε κάποιο νόμο στατικής ροής δια μέσω των διαδικασιών των οικοσυστημάτων του πλανήτη ο οποίος, όμως, ήταν απτή πραγματικότητα τουλάχιστον μέχρι πριν ένα αιώνα.

Το ενεργειακό πρόβλημα 

Το σοβαρό πρόβλημα που μας αφορά δεν είναι η ενέργεια που ρέει μέσω του διαστήματος αλλά εκείνη που απαιτείται να παράξει και να χρησιμοποιήσει, σε ποσότητες διαρκώς μεγαλύτερες, ο δυτικοποιημένος άνθρωπος.

Πρόκειται για εκείνη την ενέργεια που βρίσκεται στα πρόθυρα της εξάντλησης όπως αφήνουν να διαφανεί ξεκάθαρα δύο σημαντικά γεγονότα των τελευταίων ετών, όχι τυχαία ταυτόχρονα: οι πόλεμοι για το πετρέλαιο και το συμβάν της Φουκοσίμα. Η πυρηνική μονάδα της Φουκοσίμα προκάλεσε μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές του είδους εξαιτίας ενός σεισμού την ίδια στιγμή που η Δύση προσπαθούσε να ιδιοποιηθεί φυσικό αέριο και πετρέλαιο με τα πολεμικά της αεροπλάνα, γιατί πιστεύει ότι πρέπει να συνεχίσει να τροφοδοτεί την παράνοια της.  

Τα ορυκτά καύσιμα – πετρέλαιο, μεθάνιο, κάρβουνο – και η πυρηνική ενέργεια αποτελούν σχεδόν το σύνολο των πηγών παραγωγής της ενέργειας που απαιτεί ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει της «δυτικές» ανάγκες του. Η χρήση των ορυκτών καυσίμων αλλοιώνει μακρόχρονα και επικίνδυνα την ατμόσφαιρα με πολλαπλές παράπλευρες συνέπειες. Από την άλλη μεριά, η χρήση της πυρηνικής ενέργειας παράγει υψηλά επικίνδυνα απόβλητα εξαιρετικά προβληματικής αποθήκευσης ενώ αναδεικνύει και υψηλή επικινδυνότητα κατά την φάση παραγωγής της. Μολονότι παρουσιάζονται ατυχήματα κάθε 20 με 30 χρόνια, η επικινδυνότητα της είναι απολύτως μη διαχειρήσιμη και μη ανεκτή: το οποιοδήποτε ατύχημα καταστρέφει και αλλοιώνει την ζωή σε τεράστιες αποστάσεις και για υπέρογκα χρονικά διαστήματα.

Οι ανανεώσιμες ή εναλλακτικές πηγές ενέργειας 

Πολλοί από τους αυτοπροσδιοριζόμενους σαν περιβαλλοντιστές θα έπρεπε να είναι πολύ πιο προσεκτικοί και πολύ περισσότερο αντικειμενικοί: επικαλούνται τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας σαν μοναδικό αντίδοτο για όλα τα δεινά. Στην ουσία όμως θα ήθελαν να συνεχίσουν όλα όπως πάντα - ή σχεδόν πάντα - με την μόνη διαφορά ότι η αναγκαία ενέργεια θα πρέπει να προμηθεύεται με χρήση ανανεώσιμων πηγών της.

Καμιά πηγή αυτού του τύπου δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην ζήτηση που σκιαγραφεί κατά τις επόμενες δεκαετίες το μοντέλο της συνεχούς ανάπτυξης, επιλεγόμενο και BAU - business as usual. Και η προειδοποίηση είναι σαφής: το παραπάνω μοντέλο είναι πρακτικά αδιέξοδο. Δεν υπάρχει λοιπόν άλλη επιλογή παρά η εγκατάλειψη του και η δραστική μείωση της κατανάλωσης όχι μόνο της ενέργειας καθόσον όλα τα είδη κατανάλωσης εγκυμονούν σοβαρούς τύπους αρνητικής ανάδρασης. 

- Τo αιολικό: είναι φρικτό, καταβροχθίζει χώρο και συμβάλλει στην δολοφονία έμβιων υψηλής ευαισθησίας όπως τα πουλιά. Θα ήταν ανεκτό αν θα περιορίζονταν στους νερόμυλους ή στο πλαίσιο των ανεμόμυλων. Μόνο για επιτόπια κατανάλωση με λίγα λόγια. 

- Το φωτοβολταικό: απέραντες επιφάνειες γυαλιστερών πανέλων που σακατεύουν τον χώρο για να διοχετεύσουν την παραγόμενη ενέργεια σε ένα δίκτυο καταβροχθίζοντας άλλο χώρο για δρόμους, μεταφορές κ.λ.π. Η κάλυψη των αναγκών της συνεχούς ανάπτυξης θα απαιτούσε την ταχεία κάλυψη με πανέλα μιας άπειρης επιφάνειας, σχεδόν αδιανόητης. Αξιοποιήσιμο μόνο στο πλαίσιο της απόλυτης ενεργειακής αυτονομίας των κτιρίων μας. 

- Απομένουν τα ηλιακά και κάποιοι τύποι υδροηλεκτρικής τεχνολογίας, περιορισμένων διαστάσεων αλλά ικανοποιητικής ισχύος, της τάξης των 4-500 kW, τοπικής κλίμακας και ικανοποίησης ενεργειακών αναγκών, με άμεση απόδοση του χρησιμοποιούμενου νερού. Οι υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας αποτελούν, με την σειρά τους, αιτία σοβαρότατων προβλημάτων: αφαιρούν νερό από τις υδρολογικές λεκάνες σε μεγάλη έκταση και, φυσικά, καταβροχθίζουν και αλλοιώνουν ατελείωτο χώρο.

Για καλή μας τύχη η ενέργεια που παράγεται εύκολα με τα ηλιακά είναι ακριβώς εκείνη που μας είναι απαραίτητη: η θερμότητα. Με τα ηλιακά στις στέγες και με την δραστική μείωση των θερμικών απωλειών των κτηρίων μας θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε ικανοποιητικά μεγάλο μέρος του ενεργειακού προβλήματος. Όλα τα υπόλοιπα δεν χρειάζονται παρά μόνο για να δημιουργούν σοβαρά, σοβαρότατα, προβλήματα.

Η προειδοποίηση 

Το μήνυμα των καιρών είναι περισσότερο από σαφές: το ενεργειακό πρόβλημα δεν αποδεικνύει το όποιο έλλειμμα στην ικανοποίηση των αναγκών που επιβάλλει το ισχύον πολιτισμικό μοντέλο αλλά υποδεικνύει ξεκάθαρα ότι το μοντέλο της συνεχούς ανάπτυξης είναι πρακτικά αδύνατο σε αυτό τον πλανήτη, σαν ασύμβατο με την επιβίωση του οικοσυστήματος και κατά συνέπεια με εμάς τους ίδιους.

Η ατομική ενέργεια έχει ήδη δώσει απόδειξη των τρωτών σημείων της: αρκεί ένας σεισμός, αρκεί να τεθεί εκτός λειτουργίας το σύστημα ψύξης του αντιδραστήρα για να τεθούμε όλοι μας στα πρόθυρα της εξαφάνισης, την ίδια στιγμή που οι δυτικές υπερδυνάμεις «τρώγονται» στην προσπάθεια να εξασφαλίσουν και την τελευταία σταγόνα πετρελαίου ή και το τελευταίο κυβικό φυσικού αερίου.

Η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να «τελειώνει» οριστικά και το γρηγορότερο δυνατό καθόσον αποτελεί αιτία της ετήσιας καταστροφής εκατό χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων δάσους και χιλιάδων ειδών και οικοσυστημάτων, με όλη την βιοποικιλότητα τους, αλλοιώνει μόνιμα και ιδιαίτερα επικίνδυνα την γήινη ατμόσφαιρα ενώ ο πληθυσμός της Γης αυξάνει κατά 80 εκατομμύρια άτομα ετησίως. Το τέλος της ανάπτυξης αποτελεί την μεγαλύτερη ελπίδα για την Γη.

«Εάν δεν επέλθει σύντομα η οικονομική κατάρρευση θα μας συμβεί κάτι το τρομερό» μου έγραφε πρόσφατα ένας καναδός φίλος επιβεβαιώνοντας και τους προσωπικούς μου φόβους. Η διαθέσιμη ενέργεια στον πλανήτη είναι υπεραρκετή. Η διαχείριση της όμως είναι παντελώς λανθασμένη γιατί αποσυντονίζει τους ζωτικούς κύκλους της βιόσφαιρας και καταστρέφει την ζωή. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο αλλά κανείς δεν φαίνεται να το λαμβάνει…

Απρίλιος 2011

---------------------------------------------

Ο Γκουίντο νταλα Κάζα διδάσκει Διαπολιτισμική Οικολογία στην Ανώτατη Σχολή Ανατολικής και Συγκριτικής Φιλοσοφίας του Ρίμινι - Πανεπιστήμιο του Ουρμπίνο. Διδάσκει Φυσικές Επιστήμες και Βαθιά Οικολογία στα Πανεπιστήμια Τρίτης Ηλικίας του Σαρόνο και του Μιλάνο. Μεταξύ άλλων, έχει δημοσιεύσει τα «Ο τελευταίος Πίθηκος» (1975), «Βαθιά Οικολογία» (1996), «Αναστροφή κατεύθυνσης» (2008), «Βαθιά Οικολογία. Στοιχεία για μία νέα οπτική του κόσμου» (2008), «Οδηγός επιβίωσης» (2008) και «Περιβάλλον: Κόκκινος συναγερμός» (2011).