Οικολογική Δημοκρατία *

Το κράτος σαν κατ’εξοχή πεδίο οικολογικής δημοκρατίας και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης

Έχουν γραφεί και λεχθεί πολλά γύρω από τα μοντέλα δημοκρατίας και της διακυβέρνησης – ή κράτους – που διαμορφώνουν και υποστηρίζουν. Αντιπροσωπευτική, συμμετοχική, άμεση, κοινοβουλευτική, φιλελεύθερη, σοσιαλιστική, προεδρική, ημιπροεδρική, ηλεκτρονική, δημοκρατία των ελίτ και κράτος φιλελεύθερο, σοσιαλιστικό, απολυταρχικό, ολιγαρχικό, μοναρχικό κ.λ.π.

Έχουν γραφεί όμως ελάχιστα, ή σχεδόν τίποτα, γύρω από το κράτος που θεμελιώνεται στην οικολογική οπτική, από την οικολογική δημοκρατία και το «πράσινο κράτος» που εμπνέει και στηρίζει. Η διαφορά είναι μόνο μία, δομική και λειτουργική: όλες οι συμβατικές οπτικές γύρω από την έννοια της δημοκρατίας στοχεύουν στον διακανονισμό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, των σχέσεων στο εσωτερικό της ανθρώπινης κοινότητας ενώ εκείνες της οικολογικής δημοκρατίας και του «πράσινου κράτους» απαιτούν τον διακανονισμό στο πεδίο της δίχως όρους παραδοχής της έννοιας του περιβάλλοντος. Με την πιο ευρεία έννοια του όρου.

Οικολογική Δημοκρατία

Η Οικολογική Δημοκρατία είναι η βιωσιμότητα σε θεσμικό επίπεδο, στη δράση και στην πράξη. Η Οικολογική Δημοκρατία επιδιώκει την βιωσιμότητα με κάθε τρόπο, σε κάθε επίπεδο και άποψη της ζωής, όχι μόνο σαν πολιτική προσέγγιση αλλά σαν γνήσια πολιτική οπτική με πάμπολλες δυνατές εκφράσεις.

Στο πλαίσιο της Οικολογικής Δημοκρατίας η έννοια της βιωσιμότητας αποτελεί το πρώτιστο εργαλείο για την ρύθμιση της ανθρώπινης δραστηριότητας, για την επίτευξη της δυναμικής ισορροπίας μεταξύ οικoσφαίρας και ανθρώπινης δραστηριότητας, μεταξύ των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων στο εσωτερικό της ίδιας της ανθρώπινης κοινότητας και μεταξύ αυτών και της οικοσφαίρας.

Η Οικολογική Δημοκρατία είναι ένα πλαίσιο «οριζόντιας» διακυβέρνησης στο οποίο κάθε άτομο και κάθε κοινότητα δικαιούνται συμμετοχής στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αποκλειστικά διαμορφωμένων στο πεδίο της βιωσιμότητας και μιας γνήσια πολιτισμικής και οικολογικής ευαισθησίας και κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Η Οικολογική Δημοκρατία θεμελιώνεται στην αποδοχή και στην εφαρμογή στην πράξη ενός συνόλου 10 αρχών, κατηγορηματικά αντίθετων σε εκείνες που προάγουν τα ισχύοντα συστήματα δημοκρατίας.

1. Όρια και οικολογική ακεραιότητα

Λειτουργική ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, της βιοποικιλότητας και των οικολογικών διεργασιών σαν οικολογικό όριο της ανθρώπινης οικονομίας και της ανθρώπινης δραστηριότητας.

2. Ισότητα και δικαιοσύνη

Ισότιμη θεώρηση όλων – στο παρόν και στο μέλλον - στο πλαίσιο της ελεύθερης πρόσβασης στα αγαθά που απαιτεί η πραγμάτωση της βιώσιμης ευημερίας - κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών, ισότιμη πρόσβαση σε τροφή, νερό, ένδυση, ενέργεια, υγιεινή διαβίωση, σε ικανοποιητικές κοινωνικές και πολιτιστικές σχέσεις κ.λ.π. – ισότιμη θεώρηση ανθρώπου και λοιπών οικοσυστημάτων του πλανήτη, κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη για όλους.

3. Δικαίωμα στην ουσιαστική συμμετοχή

Δικαίωμα του κάθε πολίτη, της κάθε κοινότητας και της κάθε συλλογικότητας, να συμμετέχουν ουσιαστικά στην λήψη κρίσιμων αποφάσεων που επηρεάζουν την ζωή και στην διαμόρφωση των συνθηκών συμμετοχής τους, σαν θεμελιώδης προϋπόθεση μιας οικολογικής, συμμετοχικής, δημοκρατίας.

4. Υπευθυνότητα

Υποχρέωση του κάθε πολίτη και της κάθε κοινότητας να διασφαλίζουν τη λήψη αποφάσεων βασισμένων στη διττή αρχή της οικολογικής ακεραιότητας και της κοινονικο-οικονομικής δικαιοσύνης.

5. Διαφορετικότητα

Υποχρέωση του σεβασμού της διαφορετικότητας οικοσυστημάτων και τύπων περιβάλλοντος, ειδών και γονιδίων, άγριων και οικόσιτων, πολιτισμικών τύπων και τρόπων ζωής, αξιών και συστημάτων γνώσης, οικονομικών, πολιτισμικών και πολιτικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων των αυτόχθονων πληθυσμών και των τοπικοτήτων, εφόσον εναρμονίζονται με τις αρχές της ισότητας και της βιώσιμης ευημερίας.

6. Αλληλεγγύη και κοινά αγαθά

Υιοθέτηση της συνεργατικότητας και της συλλογικότητας στο πεδίο των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών και οικολογικών κοινών, με σεβασμό τόσο στις ατομικές ελευθερίες όσο και στις παραδόσεις και στον νεωτερισμό.

7. Δικαίωμα της φύσης

Δικαίωμα της φύσης και όλων των έμβιων ειδών της – άγριων και κατοικίδιων – να ζουν και να εξελίσσονται στις συνθήκες του φυσικού τους περιβάλλοντος στο πλαίσιο του σεβασμού της «κοινότητας της ζωής» στο σύνολο της.

8. Προσαρμοστικότητα

Ικανότητα της κάθε κοινότητας, συλλογικότητας αλλά και της ανθρωπότητας στο σύνολο της, να προσαρμόζονται και να ανταποκρίνονται στις σε ότι απαιτεί η οικολογική βιωσιμότητα και η ισότητα απέναντι σε εσωτερικές και εξωτερικές τάσεις αλλαγής.

9. Επικουρικότητα και βιοπεριφερειακότητα

Υιοθέτηση των τοπικών, αστικών και αγροτικών κοινοτήτων, με μέγεθος που επιτρέπει την συμμετοχή στην λήψη των αποφάσεων, σαν βασική μονάδα του συστήματος διακυβέρνησης, διασυνδεδεμένες σε πολιτισμικό και βιο-περιφερειακό επίπεδο με θεσμούς υπόλογους σε αυτές.

10. Διαδραστικός συσχετισμός

Διαδραστικός συσχετισμός μεταξύ όλων των προαπαιτούμενων για την βιώσιμη ευημερία – περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών.

Μέσω της αποδοχής των παραπάνω αρχών, η Οικολογική Δημοκρατία οριοθετεί ένα κοινωνικο-πολιτισμικό, οικονομικό και θεσμικό-πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου οι πολίτες και οι κοινότητες έχουν το δικαίωμα και το προνόμιο της συμμετοχής στην λήψη των αποφάσεων στην τροχιά της ισοτιμίας, της οικολογικής βιωσιμότητας και της βιώσιμης ευημερίας. Η Οικολογική Δημοκρατία συνιστά πρόταγμα, θεμέλιο και οπτική του «πράσινου» κράτους, ή ενός πλαισίου διαρκούς και υπεύθυνου διαλόγου και αλληλοσεβασμού στο εσωτερικό της ανθρώπινης κοινότητας και μεταξύ της ανθρωπότητας και της λοιπής φύσης.

«Πράσινο» κράτος

Το «πράσινο» κράτος επιδιώκει την όσμωση των οπτικών και των πρακτικών του οικολογικού και περιβαλλοντικού κινήματος με τις σύγχρονες θεωρίες περί δημοκρατίας, δικαιοσύνης και κράτους. Αποτελεί μετατροπή του κράτους της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε κράτος μετα-φιλελεύθερης οικολογικής δημοκρατίας.

Το πράσινο κράτος αποτελεί την πρακτική αποτύπωση της οικολογικής μεταστροφής της κοινωνίας σε επίπεδο θεσμών και πολιτικών διακυβέρνησης, στον αντίποδα του συμβατικού φιλελεύθερου δημοκρατικού κράτους, του κράτους πρόνοιας της αδιάκριτης συνεχούς ανάπτυξης και του νεοφιλελεύθερου δημοκρατικού κράτους θεμελιωμένου στην οπτική της «αγοράς».

Ενα κράτος νομιμοποιείται μόνο όταν υπερασπίζεται τις περιβαλλοντικές αξίες παράλληλα με την παροχή ασφάλειας και την διασφάλιση της οικονομικής ευμάρειας. Το πράσινο κράτος αποτελεί αναδιατύπωση της έννοιας, της δομής και της λειτουργίας του κράτους κάτω από το πρίσμα της οικολογικής δημοκρατίας, ή της διεύρυνσης των ηθικών ορίων της ανθρώπινης κοινότητας για να συμπεριληφθεί το φυσικό περιβάλλον στο οποίο είναι ενσωματωμένη. Λειτουργεί στο πεδίο της οικολογικής οπτικής μέσω της γλώσσας της δημόσιας ηθικής και της δημοκρατικής νομιμοποίησης που πηγάζει από τις συμμετοχικές διαδικασίες, την ανόθευτη πληροφόρηση, την αποκλειστικότητα και την πολιτική εκπροσώπηση που οφείλει να παραμένει ανοικτή στις θεσμικές απαιτήσεις του μέλλοντος, των μελλοντικών γενιών και του μη ανθρώπινου κόσμου.

Σε αντίθεση με τα παραδείγματα των νεοφιλελεύθερων θεσμών, το «πράσινο» κράτος προτάσσει ένα κριτικά δημιουργικό και δικονομικά πολυμερές μοντέλο διακυβέρνησης με διακρατικό, μετα-καπιταλιστικό και μετα-φιλελεύθερο χαρακτήρα, με πολιτικοποίηση των ιδιωτικών αγαθών και επαναπολιτικοποίηση των δημόσιων.. Εξαρτάται μεν από την φορολόγηση του ιδιωτικού πλούτου αλλά όλες οι αποφάσεις οικονομικού περιεχομένου, που αφορούν επενδύσεις, παραγωγή, κατανάλωση και εν τέλει την ευμάρεια και την ευημερία – ιδιωτικού χαρακτήρα κατά την φιλελεύθερη δημοκρατική οπτική – εμπνέονται από επιβεβλημένες κοινωνικο-οικολογικές νόρμες. Μολονότι είναι μετα-φιλελεύθερο - όχι αντι-φιλελεύθερο - διατηρεί την αρχιτεκτονική του φιλελεύθερου δημοκρατικού κράτους, με τον φιλελευθερισμό του να αναπτύσσεται στο έδαφος μιας γνήσια συμμετοχικής δημοκρατίας.

* του Γιώργου Δημητρίου