Για ποιά «οικολογία»;

του Γιώργου Δημητρίου

1. Μολονότι θεμέλιο της δράσης και της οπτικής του «πράσινου» κινήματος, η θεματική της προστασίας του περιβάλλοντος είναι πλέον διάχυτη στην προγραμματική δημαγωγία της πλειοψηφίας των πολιτικών κομμάτων του δυτικού κόσμου και των γραφειοκρατιών μηχανισμών τους, σε όλα τα επίπεδα της διοικητικής κατανομής του χώρου.

2. Το κόστος της ανάπτυξης λαμβάνεται υπόψη από αυτοδιοικήσεις, διακυβερνήσεις - κρατικές και υπερεθνικές - και από την ίδια την βιομηχανική οικονομική οργάνωση, στο πλαίσιο της εκμετάλλευσης του πλανήτη με τρόπους συμβατούς με την αγορά και τους διαθέσιμους πόρους.

3. Η οικολογία - επιστήμη της αλληλεπίδρασης των έμβιων στο φυσικό τους περιβάλλον – αποτέλεσε μεν την βάση συγκρότησης μιας σωρείας εγγενών τομέων αλλά οδήγησε διαχρονικά στην παρεξήγηση των βασικών σκοπών της: η εργαλειακή της χρήση μετάλλαξε την φύση της σαν συνολική, κριτική, οπτική στο μοντέλο της βιομηχανικής ανάπτυξης.

Περιβαλλοντισμός ή λειτουργική «οικολογία»;

Η προσπάθεια του πεζού συμβιβασμού μεταξύ βιομηχανικής παραγωγής και περιβαλλοντικής διαχείρισης συνθέτει τον περιβαλλοντισμό. Ο περιβαλλοντισμός εντάσσεται στην ανθρωποκεντρική οπτική χάριν στην επιστημονική-αναγωγική προσέγγιση της φύσης, σύμφωνα με την οποία η υποβάθμιση του περιβάλλοντος υποθηκεύει την επιβίωση του ανθρώπου. Η πλειοψηφική πολιτισμική προσέγγιση που διαμορφώνει περιορίζει στην θεώρηση της φύσης σαν κεφάλαιο προς προστασία από μέρους ενός προνοητικού, υπεύθυνου, διαχειριστή. Οι φιλελεύθερες οπτικές που την υιοθετούν στοχεύουν στην ενσωμάτωση της αρχής «όποιος μολύνει πληρώνει» στα πλέον προηγμένα δίκαια, αγνοώντας ότι δημιουργούν μια διεστραμμένη αγορά ρύπων, που συμβιβάζει μολύνοντες και μολυσμένους μέσω του καθορισμού της τιμής της προκαλούμενης ζημιάς και ότι ωθούν τις παραγωγικές μονάδες να προσθέσουν απλώς το κόστος της μόλυνσης στο κόστος παραγωγής τους.

Οικολογία του φεντεραλισμού*

συνέντευξη με τον Αντόνιο ντ’Ακούντο

Η πολιτική επιστήμη υπέδειξε ότι η διάκριση των εξουσιών και η διαίρεση του χώρου, με την επακόλουθη κατανομή της εξουσίας μεταξύ κράτους και αυτοδιοίκησης, προικισμένης με τον όποιο βαθμό αυτονομίας, ανήκουν στην πολιτική παράδοση του φιλελευθερισμού. Είναι σωστός ο ισχυρισμός ότι το φεντεραλιστικό μοντέλο αποτελεί έκφραση του συνταγματισμού, φιλελεύθερης μήτρας, μολονότι οι ρίζες του απλώνονται βαθιά στην ιστορία έως την αρχαία Ελλάδα;

Δεν νομίζω ότι υπάρχει αναγκαία σχέση μεταξύ φεντεραλισμού και φιλελευθερισμού. Θεωρώ μάλιστα ότι ισχύει το αντίθετο. Ο φιλελευθερισμός είναι ιδεολογία και δογματικό σύστημα ενώ ο φεντεραλισμός αποτελεί μορφή πολιτικής οργάνωσης και διάχυσης των εξουσιών λήψης απόφασης. Σπάνια οι ιδεολογίες προυποθέτουν μία μοναδική μορφή πολιτικής οργάνωσης. Ακόμα και ο μαρξισμός, έτσι όπως προτάθηκε από τον Μαρξ, δεν αποκρυσταλλώθηκε αυτόματα στον κομμουνισμό του Λένιν.

Το φεντεραλιστικό μοντέλο αντιτίθεται κύρια στο κλασικό μοντέλο του Κράτους-Εθνους, συγκεντρωτικού και «τυποποιητικού». Η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει ότι το Κράτος-Εθνος μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία των πιο διαφορετικών ιδεολογιών - από εκείνη του «Παλαιού Καθεστώτος» έως την ιδεολογία της γαλλικής επανάστασης - ενώ ο φεντεραλισμός όχι.

Ο φιλελευθερισμός συνιστά ιδεολογικό σύστημα με βασικό πρόταγμα μια αναγωγική, αναλυτική και νομιναλιστική οπτική της κοινωνικής πραγματικότητας. Στο πλαίσιο της φιλελεύθερης ιδεολογίας τίποτα δεν έχει εσωτερική αξία εκτός της μεμονωμένης οντότητας, δηλαδή του ατόμου. Στο άτομο εναποτίθεται η φύλαξη των απαράβατων δικαιωμάτων που απορρέουν από την «φυσική κατάσταση», με συνέπεια την άρνηση της θεμελιακής του κοινωνικότητας. Η κοινωνία δεν συντίθεται από άτομα τα οποία τείνουν να συναινούν με την πεποίθηση ότι έτσι θα εξυπηρετήσουν καλύτερα το ατομικό συμφέρον τους - να διασφαλίσουν την ελευθερία τους κατά τον Χόμπς ή να προστατεύσουν την περιουσία τους κατά τον Λόκ. Μια παρόμοια οπτική είναι τυπική και του οικονομισμού και γι’αυτό ο φιλελευθερισμός θεωρεί την οικονομία - αποκλειστικά ατομική υπόθεση - σαν πεδίο της μέγιστης δυνατής ελευθερίας.